İşletmelerde planlı bakım yönetimi

İşletmelerde yöneticilerin üzerinde titizlikle durması gereken süreçlerden biri de makina ve teçhizatların bakım-onarım süreçleridir. Bu süreçler, bir yandan işletmelerin daha verimli çalışabilmesi,öte yandan da işçi sağlığı ve iş güvenliği açısından çok önemlidir.

Günümüz rekabet ortamında rakiplerden hızlı olmak önemli bir rekabet avantajıdır. Kuruluşlar bu avantajı yakalamak için esas faaliyet alanlarıyla ilgili olan tedarik, üretim ve sevkiyat süreçlerine odaklanırken makinaların, araç ve gereçlerin bakım işlerini ihmal edebilmektedirler. Oysa işletmelerin üretime devam etmeleri, vermiş oldukları sözleri tutabilmeleri için makine, takım, alet ve tezgâhların her zaman düzgün olarak çalışmaya hazır olması gerekir. Bu nedenle İşletmelerde bu görevi yerine getirecek uzmanlardan oluşan bir ekip bulunmalıdır. Bu ekibin bu amaçla  yaptığı çalışmaların tamamına bakım süreci denir.

BAKIM

İşletmedeki makinaların belirli zamanlarda kontrol edilerek arızalarının bulunması ve onarılması işlemine bakım denir. Bakım süreci PLANSIZ BAKIM ve PLANLI BAKIM olarak iki başlık altında ele alınabilir.
 
* PLANSIZ BAKIM SÜRECİ Makinede ve techizatda arıza olunca yapılan bakımdır. Bu bakım süreci reaktif bir süreçtir. Arıza başladıktan sonra arızanın tespit edilmesi ve onarılması bir çok açıdan mahsurludur. Bir makinada beklenmedik bir zamanda ortaya çıkan bir arıza üretimin durmasına ya da ürünlerin bozulmasına yol açabilir. Öte yandan çalışırken arızalanan bir aksam diğer kısımlarının ya da başka makinaların da arızalanmasına neden olabilir. Bakım ve onarım maliyetleri artar. İş kazaları meydana gelebilir. Bu açılardan bakıldığında işletmeler plansız bakım sürecini terketmelidirler. Plansız bakım ancak mecbur kalındığında seyrek olarak uygulanmalıdır. Planlı bakım süreçleri uygulanarak plansız bakım işleri mümkün olduğunca azaltılmalıdır.
 
* PLANLI BAKIM SÜRECİ Planlı bakım sürecinde makina ve ekipmanların arızalanmaları beklenmez. Binek araçları belirli kilometre yol gittiğinde arızalanmasa bile nasıl ki bakıma gidiyorsa işletmedeki makina ve ekipmanlar da belirli aralıklarla kontrol edilerek varsa onarılacak yerleri onarılır. Değişmesi gereken parçaları değiştirilir. Bu süreçte temel amaç makinaları en uygun ve doğru zamanda durdurarak bakımlarının yapılmasıdır. Böylelikle makinalar çalışması gereken zamanlarda sürekli çalışmış olurlar. Planlı  bakım sürecinde her makina ve makina parçası için bakım peryotları belirlenir. Zamanı geldiğinde  herhangi bir arıza meydana gelmese bile makina kontrol edilir. Gereken bakım  ve onarım yapılır. Planlı bakım sürecinde işletmedeki bütün makina ve ekipmanlar için ayrı ayrı planlar yapılır. Bu planlarda bir makinanın ne kadar sürelerle kontrol edileceği, hangi kısımlarının nasıl kontrol edileceği, hangi parçalarının değişeceği, bakımın ne kadar zamanda  bitirileceği belirlenmiş olmalıdır. Örneğin bir makinanın tamamı altı aylık bir süre sonunda bakıma alınıyorsa o makinanın bir aksamı bir haftalık peryotlarla bakıma alınabilir. Böylelikle işletmedeki bütün makina ve ekipman için günlük, haftalık, aylık, altı aylık, yıllık bakım planları hazır olur. Bu planlar hazırlanırken makinaların satınalındığı firmalardan, işletme dışındaki uzmanlardan fikirler alınmalıdır.

Planlı bakım sürecinde makina üreticisi firmalarla işbirliği yapılarak makinaların ve makina parçalarının ekonomik ömürleri tespit edilir. Bu bilgilere göre bir makina ya da bir parçanın ekonomik ömrü bitmişse, herhangi bir arıza olmasa da değiştirilir. Bu süreç ilk bakışta pahalı gibi görünse de uzun vadede maliyeti daha düşüktür. Özellikle hareketli aksamlar, korozyon etkisinde olan parçalar, su veya kimyasallarla temas halinde olan parçalar ekonomik ömürleri bittiğinde derhal değiştirilmelidir.

Planlı bakım sürecinde ekonomik ömürleri dolmamışsa bile makina ve ekipmanlar sürekli kontrol altında tutulurlar. Bu kontrol işlemleri planlı şekilde izlemek, ısı, ses, titreşim gibi belirtileri kontol etmekle olur. Bazen de makina ya da aksamları belirli periyotlarla testlere tabbi tutulurlar. Örneğin maksimum basınçlar, maksimum ısılar ya da maksimum hızlar uygulanarak  denemeler yapılır. Böylelikle işletme şartlarındaki bu gibi etkenler karşısında makina ve ekipmanın dayanıklılığı test edilmiş olur. Bu denemelerle yapılan ölçümler kayıt edilerek zaman içinde makinanın performansı kontrol altında tutulur.
Öte yandan makina ve  ekipmanın arızalanmalarını en  aza indirecek ARGE çalışmaları yapmak da planlı bakım sürecinin bir parçasıdır. Hatta bunun için daha makina dizayn edilirken makina üreticileriyle bile işbirliği yapılabilir. Makinaların yerleştirilecek yerler de doğru seçilmeli bu yerlerde makina için uygun düzenlemeler ve iyileştirmeler yapılmalıdır.

Planlı bakım sürecinin önemli bir parçası da makinayı kullanan çalışanların yapacakları bakım ve kontrol işlemleridir. Makinayı kullanan çalışanlar o makinanın en önemli ve ilk bakım elamanıdırlar. Onlar makinanın sesini, ısısını, çalışma şeklini en iyi ve en yakından gören kimselerdir. Bu özelliklerde meydana gelen değişimleri farketmek, müdahale ederek sorunu gidermek en başta onların görevleridir. Ancak kendilerinin yapamayacağı uzmanlık gerektiren işler bakım ekibine bırakılır. Bu açıdan baktığımızda yukarıda sözünü  ettiğimiz günlük bakım işlemlerinin bir çoğu o makinayı kullananlar tarafından yapılmalıdır. Gerekirse bakım ekipleri onları bu konularda eğitmelidirler.

Planlı bakım sürecinde esas amaç makinaların çalışmaları gereken zamanlarda  en verimli şekilde çalışmalarını sağlamak için daha önceden planlanmış doğru ve uygun zamanlarda onların bakım ve onarımlarını yapmak tır. Bu amaçla ilgili işletmelerdeki yönetici, uzman ve diğer çalışanların görev ve sorumluluklarının ayrıntılı olarak belli olduğu bir plan vardır. Bu konuda  hazırlanmış bilgisayar yazılımları ve programlardan da yararlanılabilir.